Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Mart 2024 ayı için Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksini (Yİ-ÜFE) ilan etti. Bununla birlikte, uzun süreden sonra ilk defa yapılan 2023 yıl sonu enflasyon düzeltmesinin devamında, 01.01.2024-31.03.2024 dönemi için yeni dönem başladı.
İçinde bulunduğumuz şu zaman diliminde, uzun süreden sonra şartları olgunlaşan ilk defa enflasyon düzeltmesini ve hem de bu işlemin peşi sıra olgunlaşması beklenen sürekli enflasyon düzeltmesini yapacağız. Süreç dikenli, bu yüzden iyi bir yol haritasına ihtiyacımız var. Sürekli enflasyon düzeltmesi olarak da ifade ettiğimiz bu yeni dönemde yapılacak işlemler, ilk defa yapılan enflasyon düzeltmesine göre önemli farklılıklar içeriyor. Bunlara yazımızın devamında değineceğiz ama önce yeni dönemde kullanılacak katsayılara kısaca bir göz atalım.
Kullanılacak Katsayılar
Basit Ortalama Katsayısı: 1,05476
Mart 2024 Yİ-ÜFE / {(Mart 2024 Yİ-ÜFE + Aralık 2023 Yİ-ÜFE) / 2} formülüyle hesaplanır.
Taşıma Katsayısı: 1,11587
Mart 2024 Yİ-ÜFE / Aralık 2023 Yİ-ÜFE formülüyle hesaplanır.
Düzeltme Katsayısı:
Mart 2024 Yİ-ÜFE / İlgili Ay Yİ-ÜFE formülüyle hesaplanır.
Buna göre;
Ocak 2024 Düzeltme Katsayısı: Mart 2024 Yİ-ÜFE / Ocak 2024 Yİ-ÜFE = 1,07155
Şubat 2024 Düzeltme Katsayısı: Mart 2024 Yİ-ÜFE / Şubat 2024 Yİ-ÜFE = 1,03295
Mart 2024 Düzeltme Katsayısı: Mart 2024 Yİ-ÜFE / Mart 2024 Yİ-ÜFE = 1
Olarak hesaplanmaktadır.
Sürekli Enflasyon Düzeltmesinde Neler Değişiyor?
Esasen kuyumcular 2024 yılından bu yana her üç ayda bir sürekli enflasyon düzeltmesi yapıyorlar. Şimdi geri kalan geniş kesim de tıpkı kuyumcular gibi sürekli enflasyon düzeltmesi yapacaklar.
Kuyumculara çok benzemekle beraber arada hiç fark yok diyemeyiz bazı farklar var. Bu farkları kısaca 2023 yıl sonu enflasyon düzeltmesinin vergisiz olmasından kaynaklanan farklar olarak adlandırabiliriz. (Örneğin; amortismana tabi olmayan kıymetlerin zararına satışı, geçmiş yıl kârlarının dağıtılması, geçmiş yıl zararlarının mahsubu gibi özel konular farklı uygulanacak)
Şimdi ilk defa (2023 yıl sonu) yapılan enflasyon düzeltmesiyle, sürekli (2024/I. Geçici Vergi) yapılan enflasyon düzeltmesi arasındaki farklara değinelim.
1- Ön Bilançonun Hazırlanması
Ön bilanço: Düzeltme öncesi bilançodur. 2023 yıl sonu bilançolarının düzeltilmesinde kullanılan yöntem değişecek bu kez ön bilanço farklı hazırlanacaktır.
Üçer aylık dönemler halinde sürekli yapılan enflasyon düzeltmesinde ön bilanço; dönem sonu işlemleri (dönem amortismanları hariç) yapıldıktan sonra üretilen ve dönem kâr/zararı geçici olarak hesaplanmış ama enflasyon düzeltmesi uygulanmamış bilançoya denir.
Dönem amortismanları, enflasyon düzeltmesi yapıldıktan sonra yeni değerler üzerinden hesaplanacaktır. Dönem kâr/zararı da enflasyon düzeltmesi yapıldıktan sonra 698 hesabın bakiyesinde göre, dönem amortismanları yeni değeri üzerinden ayrılıp gider yazıldıktan sonra yeniden hesaplanacaktır.
2- Taşıma Katsayısının Kullanılması
İlk yapılan enflasyon düzeltmesinde, Yİ-ÜFE endeksi, Aralık 2004 dönemine kadar gidebilir, sürekli yapılan enflasyon düzeltmesinde ise en fazla üç ay öncesine gidebilecektir.
İlk defa yapılan enflasyon düzeltmesinde kullanılan popüler katsayı düzeltme katsayısıydı. Bir işletmenin bilançosunda görülen kıymetlerin çoğunlukla üç ay önceden değişmeden geldikleri düşünüldüğünde, sürekli yapılan enflasyon düzeltmesinin popüler katsayısı taşıma katsayısı olacaktır.
Taşıma katsayısı; kıymetleri bir önceki (üç ay önceki 31.12.2023 tarihli) bilançodan, günümüz (31.03.2024 tarihli) bilançosuna taşımak için kullanılan bir katsayıdır.
Sadece son üç ayda yaşanan değişiklikler için ise düzeltme katsayısı kullanılacaktır. Düzeltme katsayısı sadece bu ay veya bir ya da iki ay önceki aylarda yapılan kıymet girişleri için kullanılacağı için taşıma katsayısına eşit veya ondan büyük olamayacaktır.
3- Birikmiş Amortismanların Hesaplanması
Birikmiş amortismanlar iki işlemde hesaplanacaktır:
1) Önceki bilançoda yer alan birikmiş amortismanların taşınması (A),
2) Bu dönem amortismanlarının, enflasyon düzeltmesi uygulanmış yeni değer üzerinden hesaplanması (B).
İlk defa yapılacak enflasyon düzeltmesinde «698 Enflasyon Düzeltme Hesabı» bakiyesi geçmiş yıl kar/zarar hesabına atılmaktaydı. Sürekli yapılan enflasyon düzeltmesinde ise 648/658 Hs. kanalıyla dönem kar/zarar hesabına atılacaktır.
Yukarıda sayılan (A) işlemi 698 hesaba, (B) işlemi ise dönem kâr/zarar hesabına aktarılacaktır. Enflasyon düzeltmesi uygulanmış bilançoda yer alacak olan birikmiş amortismanlar; yukarıdaki (A) ve (B) işlem sonuçlarının toplamıyla oluşacaktır.
4- Sıfırlanmış Kalemler
İlk yapılan enflasyon düzeltmesinde sıfırlanacak birçok kalem bulunmaktaydı. Bunlar:
522 Maddi Duran Varlık Yeniden Değerleme Artışları (Varsa 523 de dahil)
526 Demirbaş Makine ve Teçhizat Özel Karşılık Hesabı (31.12.2023 veya öncesinde B. Amortismanlara atılmalıydı)
570 Geçmiş Yıl Kârları
580 Geçmiş Yıl Zararları (-)
590 Dönem Net Kârı
591 Dönem Net Zararı (-)
Bilançoda olmayacak kalemler:
Sürekli yapılacak enflasyon düzeltmesi ön bilançosunda aşağıdaki kalemler zaten bulunmayacaktır:
522 Maddi Duran Varlık Yeniden Değerleme Artışları (ve 523 Hs.)
526 Demirbaş Makine ve Teçhizat Özel Karşılık Hesabı
Aşağıdaki diğer hesaplar da enflasyon düzeltmesi sırasında sıfırlanmayacaktır.
570 Geçmiş Yıl Kârları
580 Geçmiş Yıl Zararları (-)
590 Dönem Net Kârı
591 Dönem Net Zararı (-)
5- Geçmiş Dönem Kârları/Zararları Tutarının Düzeltilmesi
Bu hesaplardan geçmiş yıl kârları/zararları hesabı, ilk sürekli enflasyon düzeltmesinde tek (ya geçmiş kârları ya da geçmiş yıl zararları) olacaktır. İlerleyen yıllarda yine geçmiş yıl kârları ve geçmiş zararları aynı bilançoda aynı anda yer bulabilir.
Geçmiş yıl kâr/zararı 31.02.2023-31.03.2024 arası dönem için taşıma katsayısıyla çarpılarak enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.
Örneğin: İşletmenin 2023 yıl sonu enflasyon düzeltmesi öncesinde “570 Geçmiş Yıl Kârları” hesabında 150.000.-TL var ve yapılan enflasyon düzeltmesi sonrasında bu rakam 200.000.-TL olarak hesaplanmış ise yeni değer olan bu 200.000.-TL, üç ay sonraki 31.03.2024 tarihli bilançonun enflasyon düzeltilmesinde taşıma katsayısıyla çarpılacak rakam olacaktır.
6- Dönem Net Kârı/Zararının Hesaplanması
Bu hesaplardan dönem net kâr/zarar hesabı zaten yapısı gereği öteden beri bir dönemde tek (ya kâr ya zarar) oluşmaktadır.
Bu hesabın enflasyon düzeltmesi işlemleri dört aşamada gerçekleşecektir:
Birinci aşama: Enflasyon düzeltmesine başlamadan evvel dönem sonu işlemleri (dönem amortismanları hariç) yapılacak ve dönem kâr/zararı bulunacaktır.
İkinci aşama: Enflasyon düzeltmesi yapıldıktan sonra “698 Enflasyon Düzeltme Hesabı” bakiyesi “648 Enflasyon Düzeltmesi Kârları” veya “658 Enflasyon Düzeltmesi Zararları (-)” hesabından dolaşarak dönem kâr/zarar hesabına atılacaktır.
Üçüncü aşama: Enflasyon düzeltmesi yapıldıktan sonra, amortismana tabi kıymetlerin, düzeltilmiş yeni değerleri üzerinden dönem amortismanları ayrılacak ve bunlar da amortisman gider (740-760-770) hesaplarını dolaşarak dönem kâr/zarar hesabına atılacaktır.
Dördüncü aşama: Bulunan yeni dönem dönem kârı üzerinden vergi karşılığı ayrılacak ve böylece dönem net kârı bulunacaktır.
7- Toplulaştırılmış Yöntemler
Stokların çeşitliliği, işlem hareketlerinin yoğunluğu dikkate alındığında gerçek yönteme göre daha pratik sayılabilecek toplulaştırılmış yöntemlere ihtiyaç duyulmuştu. Bu yöntem sadece stoklara uygulanmaktaydı. Bu yöntemler biraz değişiklikle uygulanmaya yine devam edecektir. Bu değişikliklerde biri; seçilen yöntemlerden üç yıllık dönüş yasağı başlıyor.
İlk enflasyon düzeltmesinde toplulaştırılmış yöntem olarak «Dönem Ortalama Düzeltme Katsayısı (Basit Ortalama Yöntemi)» veya «Stok Devir Hızı Yöntemi» kullanılmaktaydı.
Stok Devir Hızı Yöntemi Artık Yok!
«Stok Devir Hızı Yöntemi»; Stok devir hızına göre ortalama stokta kalma süresi, buna göre 31/12/2023 tarihli bilançoda görünen stokların hangi aydan kaldığı ve bu aya ilişkin düzeltme katsayısı ile 31/12/2023 tarihli bilançoda görünen stoklara ait tutarın çarpılması suretiyle düzeltmedir.
Stok devir hızı yöntemi kullanıldığında, düzeltilecek bilançoda görünen stokların çok eski aylardan kaldığı sonucu ile karşılaşılabilmektedir. Örneğin dönem başı ve dönem sonu stoku 100.000.-TL, dönem içinde satılan malın maliyeti 200.000.-TL olan stoğun 182 gün (6 ay) önceden kaldığı hesaplanmaktadır.
Bu durumda, 31.03.2024 tarihli bilançoyu düzeltilirken stoğun Eylül 2023 ayından kaldığını varsaymak gerekir. Oysa 31.12.2023 tarihinde zaten düzeltme yapmış olacağımıza göre Eylül-Aralık 2023 arasındaki süre için mükerrer düzeltme söz konusu olacaktır. Bu nedenle, uzun süre sonra ilk kez yapılan enflasyon düzeltmesinde kullanılan bu yöntemi üç ayda bir yapılan sürekli enflasyon düzeltmesinde kullanamayız.
Hareketli Ağırlıklı Ortalama Yöntemi Geldi
Sürekli yapılacak düzeltmelerde, «Stok Devir Hızı Yöntemi» yerine, «Hareketli Ağırlıklı Ortalama Yöntemi» kullanılır.
Hareketli ağırlıklı ortalama düzeltme katsayısı; enflasyon düzeltmesine tâbi tutulmuş dönem başı stoğun ilgili dönemin sonuna taşınmış değeri ile dönem içi alış ve giderlerin enflasyon düzeltmesine tâbi tutulmuş değerleri toplamının, dönem başı stok ile dönem içi alış ve giderlerin enflasyon düzeltmesine esas alınacak tutarlarının toplamına bölünmesi ile bulunan katsayıyı ifade eder. (Mükerrer Madde 298/A-2-h-ab)
Stokların düzeltilmesinde mümkün olduğunca alt ayrıma giderek düzeltme işleminin gerçekleştirilmesi esastır. Ancak, hareketli ağırlıklı ortalama düzeltme katsayısı kullanarak düzeltme işlemini gerçekleştirecek olan mükellefler, diledikleri takdirde defteri kebir hesabı bazında da anılan düzeltme işlemini gerçekleştirebilirler. Düzeltme işleminde alt ayrım yerine defteri kebir hesabı bazında düzeltme yapmayı tercih edenler, seçtikleri bu yöntemden de 3 yıl boyunca dönemeyeceklerdir.
8- E-Beyannamelere Eklenecek Bilanço
Uzun süreden sonra ilk defa (31.12.2023 tarihli bilançolarda) yapılacak enflasyon düzeltmesinde verilecek e-beyanname ekinde “Önceki Dönem” ve “Cari Dönem” bilançolarının yanında bir tane de “Enflasyon Düzeltmesi Sonrası Cari Dönem” bilançosu verilecektir.
Öteden beri enflasyon düzeltmesi yapan kuyumcular (bu dönemde ilk defa değil de sürekli enflasyon düzeltmesi yaptıkları için) her üç bilançoyu da “Enflasyon Düzeltmesi Sonrası” olarak vereceklerdir. Bir başka ifade ile kuyumcularda “Cari Dönem” bilançosu ile “Enflasyon Düzeltmesi Sonrası Cari Dönem” bilançosu birbirinin aynı olacaktır.
Takip eden yıllarda verilecek e-beyanname ekinde sadece “Önceki Dönem” ve “Cari Dönem” bilançoları olacak ve bunlar “Enflasyon Düzeltmesi Sonrası” olarak verilecektir.
Sürekli (31.03.2024 tarihli bilançolarda) yapılacak enflasyon düzeltmesinde ise verilecek e-beyanname ekinde sadece “Cari Dönem” bilançosu olacak ve bu “Enflasyon Düzeltmesi Sonrası” bilanço olarak verilecektir.
İşletme Defterinden Bilançoya Geçiş
Sosyal medya platformlarında; “İşletme defterinden 2024 yıl başı itibarıyla bilanço usulüne geçen mükelleflerin enflasyon düzeltmesi yapmasına gerek yoktur, haliyle ilk geçici de enflasyon muhasebesi ile karşılaşacaktır.” şeklinde paylaşımlar gözlenmektedir.
Bu yanılgıyı da bu vesile ile düzeltmek isteriz.
İşletme defteri esasında iken satışlarından dolayı 2024 yılı başından bilanço esasına geçen mükellefler, 2023 yılı gelir vergisi beyanlarını normal defter beyan sistemi (DBS) üzerinden gönderecek olup burada problem yoktur.
İşletme defterinden 2024 yıl başı itibarıyla bilanço usulüne geçen mükelleflerin durumuyla ilgili olarak V.U.K. 555 Seri No.lu Tebliğin Madde 8/(8) hükmünde; "Ancak, 31/12/2023 tarihi itibarıyla faal olup, 2024 takvim yılı veya sonrasında ilk defa bilanço esasına geçen mükellefler ilk düzeltme işlemlerini bilanço esasına geçtikleri tarih itibarıyla geçici 33 üncü madde ve bu Tebliğin üçüncü bölümüne göre; daha sonraki düzeltme işlemlerini de mükerrer 298 inci maddenin (A) fıkrası ve bu Tebliğin dördüncü bölümüne göre yapacaklardır. denilmektedir.
Bu hükme göre bilanço esasına geçilen tarih olan 01.01.2024 tarihi itibarıyla enflasyon düzeltmesi yapılacak ve bu düzeltme işleminde uzun süreden sonra ilk defa yapılacak enflasyon düzeltmesi hükümleri uygulanacaktır.
Örneğin; işletme defteri esasında iken satışlarından dolayı bilanço esasına geçen mükellef ilk açılış bilançosunda, mevcut stoğun maliyeti 100.000.-TL ise bu bilançoyu enflasyon düzeltmesi uygulayarak düzeltme sonucu bulunan 125.000.-TL üzerinden 01.01.2024 tarihli açılış bilançosunda gösterecektir. Örneğe devam edelim; bu malı 5 Ocak 2024 tarihinde 145.000.-TL'na satarsa, yaptığı bu satışın kârını (145.000-100.000=) 45.000.-TL değil, bu yeni rakamı maliyet kabul ederek (145.000-125.000=) 20.000.-TL olarak hesaplayacaktır.
İlk geçici vergi beyannamesinde ise yapılacak enflasyon düzeltmesini sürekli yapılan enflasyon düzeltmesi hükümlerine göre yapacaklardır. Yukarıdaki örnekte sözü edilen stok satılmamış ise taşıma katsayısının uygulanacağı düzeltmeye esas tutarı eski 100.000.-TL değil, açılış bilançosunda yapılan enflasyon düzeltmesi sonucu bulunan 125.000.-TL olacaktır.
Sonuç
2023 Yılı Gelir vergisi beyannamesi 05.04.2024 günü sonuna kadar uzatılmıştır. 2023 Takvim yılı hesap dönemine ilişkin kurumlar vergisi beyannamesi uzatma olmazsa 30.04.2024 günü sonuna kadar verilecektir.
Yıllık gelir-kurumlar vergisi beyannamelerinde, ilk defa enflasyon düzeltmesi uygulanacak, ancak vergileme enflasyon düzeltmesi öncesi bilançoya göre yapılacaktır.
Öte yandan 2024/I. Geçici vergi beyannameleri uzatma olmazsa 17.05.2024 günü sonuna kadar beyan edilmiş ve ödenmiş olacaktır. Bu beyannamelerde, sürekli enflasyon düzeltmesi uygulanacak, vergileme ise enflasyon düzeltmesi uygulanmış bilançoya göre yapılacaktır.
Sürekli olarak yapılacak enflasyon düzeltmesi sadece üç aylık dönemi kapsadığı için ve tüm veriler ilk defa yapılan enflasyon düzeltmesinde zaten temin edilip bilgisayara girildiği için nispeten daha kolay olacaktır.
Diğer yandan araya Ramazan Bayramı tatili de girmektedir. Kamu çalışanları, bayramda 6 Nisan Cumartesi günü başlayıp 14 Nisan Pazar sona eren 9 günlük tatil yapabilecektir.
Dolayısıyla; serbest meslek mensupları nezdinde, ilk geçici vergi beyannamesinin verileceği son süreye kadar, enflasyon düzeltmesi konusu popülerliğini koruyacaktır.
